बंदी, संधी आणि औद्योगिक क्रांती..!

फ्रांस आणि इंग्लंडच्या युद्धात अमेरिका तटस्थ राहिला म्हणून इंग्लंड ने अमेरिकेला फिनिश्ड गुडस चा पुरवठा बंद केला आणि अमेरिकेत इंडस्ट्रीलायझेशनची सुरवात झाली. काळ होता 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीचा. इंग्लंडकडून आलेल्या या अचानक व्यापारबंदीच्या झटक्यानंतर अमेरिका अंतर्मुख झाली व इंग्लंडच्या भरवश्यावर उभे व्यापार धोरण फार काही काळ तग धरणार नाही, हे त्यांच्या लक्षात आले. यामुळेच अमेरिकेने स्वतःकडे, त्यावेळपासून मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध असलेल्या व उद्योगासाठी लागणाऱ्या नैसर्गिक साधनाकडे लक्ष देणे सुरू केले. 

ऑइल, लोखंड, इमारतीचे लाकूड, कॉपर आणि कोळसा या मूलभूत साधनाचे भरपूर साठे असूनही इंग्लंडवर आपण अवलंबून का आहोत? याची अमेरिकेला जाणीव झाली. अमेरिकेत मोठ्या प्रमाणावर जी कामे हाताने केली जायची ती यंत्राद्वारे करण्याची मोहीम हाती घेतली गेली. कॉर्पोरेट करार केले गेले. काही वर्षांपूर्वीच 90% इकॉनॉमी शेतीआधारित असतांना येणाऱ्या काही वर्षातच ती उद्योगाधारीत झाली. जेफर्सन आणि मॅडीसन हे राष्ट्राध्यक्ष अमेरिकेतील औद्योगिक क्रांतीचे प्रवर्तक बनले. ब्रिटनने घातलेली बंदी पुढे चालून त्यांच्याच अंगावर आली, पण या बंदीच्या काळात अमेरिका मात्र खाडकन डोळे उघडून स्वतःच्या क्षमतेकडे पाहू लागला. अमेरिकेचे हे अंतर्मुख होणे इंग्लंडला काही वर्षांनी महागात पडणार होते. करण यानंतरच पोलादाचे भयंकर मोठे उद्योग अमेरिकेत उभे राहायला सुरू झाले. आणि हाच पोलाद व इतर उद्योग सगळ्या युरोपातील उद्योगधंद्यांना भविष्यात मुख्य पुरवठादार झाले.

बंदी, अडचणी ह्या आत्मनिर्भर होण्याच्या मार्गातील सर्वात मोठ्या संधी असतात, मग तो व्यक्ती असो किंवा देश ..!

.....................

सचिन दाभाडे

2000 च्या आसपास चा काळ आठवून पहा..! कपडे घ्यायला गेलो तर तुमच्या तालुक्यातील एक किंवा दोनच अशी मोठी कापड दुकाने असायची आणि त्यातील एखाद्याच दुकानात दुसरा मजलाही भरलेला दिसायचा, बाकी सगळीकडे एकाच फ्लोरला सगळं मिळायचे. अगदी जिल्ह्याच्या ठिकाणीही दोन फ्लोरची मोठी कापड दुकाने थोडी जास्त पण अगदी मोजकीच, थोड्या फार फरकाने एखादं दोन ठिकाणी अपवाद असेल. दुकानाचे आकारमान मर्यादित, कपड्याचे सर्व प्रकार साधारणपणे एकाच ठिकाणी, आणि त्यामुळे दुकानात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांची संख्या 3 ते 5 च्या घरात; एखाददोन मागेपुढे. काळ झपाट्याने बदलला. मागच्या 15 ते 20 वर्षात त्या साधारणतः सर्वच दुकानाचे दोन ते तीन फ्लोर झाले, लेडीज, जेन्ट्स आणि चाईल्डच नाही तर फक्त जेन्ट्स या एकाच प्रकारामध्येही वेगवेगळे सेगमेंट झाले. अगदी छोट्यातल्या छोट्या कापड दुकानाला ही दुसरा फ्लोर सहज आलाय आणि मोठ्या दुकानांनी अगदी मॉलला ही भारी भरेल एवढा पसारा उभा केला. या सगळ्यात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांची संख्या एका दुकानात 25 ते 50 पासून 150 च्या घरात जाऊन पोहचली. 

जास्त मॅनपॉवर ही जशी प्रगतीचे लक्षण आहे, तसे ती आपल्यासोबत काही आव्हाने पण घेऊन येते. आता हे कपड्याचे दुकान फक्त कपड्याचे दुकान राहिले नाही, कारण तिथे आता 40 ते 50 लोकांचा स्टाफ काम करतो. या पूर्वी जिथे एका कापड विकणाऱ्या दुकानदाराला फक्त कस्टमर कडे लक्ष द्यावे लागत, तिथे त्याला आता ग्राहक असो नसो हे 50 आणि त्यापुढेही जाऊन पोहचलेल्या पर्मनंट कर्मचाऱ्यांच्या रोजच्या नियोजनाचे आव्हान आहे. या सर्वांचे योग्य नियोजन आणि त्यांच्या उर्जेला आवश्यक असणारी दिशा हाही आता या उद्योगात पूर्वीपासून काम करणाऱ्या व्यापारी व उद्योगीसाठी मुख्य विषय आहे.

या मोठ्या स्टाफ चे काय करायचे ? जुने होते तसे चालू द्यायचे की नवीन पद्धतीने या कर्मचाऱ्यांचे नियोजन करायचे.  बाहेरील कस्टमर जेवढा महत्वाचा होता तेवढाच आता हा आतला कस्टमर उद्योजकासाठी महत्वाचा आहे. बऱ्याच व्यापाऱ्यांना हे आव्हान म्हणून लक्षात जरी आलंय, तरी काहीजण वेळ काढताय, काही दुर्लक्ष करताय, काहींची चालढकल सुरुय, काही फक्त नाव मार्केट मध्ये असावे म्हणूनच अस्तित्वात आहे , टिकायचे असेल तर या आतल्या मोठ्या प्रमाणात वाढलेल्या कास्टमरला तयार करावे लागेल..

हा बदल फक्त मान्य असणे पुरेसे नाही तर त्यासाठी तयारी करण्यास सगळ्यात पाहिले जे पुढे येतील ते त्या भागात मार्केटचे भविष्यातील फायदे घेतील..!

..........…..........

सचिन दाभाडे